Wielu z nas od dzieciństwa słyszało, że jedzenie marchewek poprawia wzrok, a zwłaszcza widzenie w ciemności. To popularne przekonanie jest obecne w kulturze masowej, poradnikach zdrowotnych i rodzinnych opowieściach. Ale czy rzeczywiście ma ono naukowe podstawy? Czy to tylko mit, który przyjął się zbyt dobrze, by go kwestionować?
Skąd wziął się mit, że marchewki poprawiają widzenie w ciemności?
Początki tego przekonania sięgają czasów II wojny światowej. Brytyjskie Ministerstwo Informacji rozpowszechniało wówczas informacje, że piloci RAF-u jedzą duże ilości marchewek, aby lepiej widzieć w nocy i skuteczniej lokalizować niemieckie bombowce. Miało to na celu zmylenie przeciwnika i ukrycie rzeczywistego powodu – zastosowania nowoczesnego radaru. Kampania propagandowa okazała się skuteczna i zakorzeniła się w świadomości społecznej. Od tego momentu czy jedzenie marchewek poprawia widzenie w ciemności stało się pytaniem zadawanym przez kolejne pokolenia, chociaż jego pierwotne źródło miało charakter czysto dezinformacyjny.
Mit ten przetrwał dekady również dlatego, że zawierał ziarno prawdy – marchewki faktycznie zawierają witaminy korzystne dla oczu. W połączeniu z narracją wojenną i wsparciem ze strony kampanii społecznych oraz marketingowych, przekonanie to nabrało pozorów naukowej rzetelności. Współczesne źródła jednak coraz częściej analizują ten temat z perspektywy faktów, a nie przekazów ustnych czy legend. Dlatego warto zapytać: czy jedzenie marchewek poprawia widzenie w ciemności, czy może raczej jest to przekonanie, które przeszło drogę od wojennego kłamstwa do współczesnego mitu?
Jakie składniki odżywcze zawarte w marchewkach mają wpływ na wzrok?
Marchewki to warzywo bogate w składniki odżywcze, które są istotne dla funkcjonowania narządu wzroku. Najważniejszym z nich jest beta-karoten – organiczny związek chemiczny, który organizm przekształca w witaminę A. To właśnie ten składnik stanowi fundament przekonania o korzystnym wpływie marchewek na oczy. Oto kluczowe związki występujące w marchwi:
-
Beta-karoten – jako prekursor witaminy A odgrywa zasadniczą rolę w produkcji rodopsyny, barwnika występującego w pręcikach siatkówki, odpowiedzialnych za widzenie w ciemności.
-
Luteina i zeaksantyna – dwa silne przeciwutleniacze, które chronią plamkę żółtą oka przed szkodliwym działaniem promieniowania UV.
-
Witamina K1 – wspiera ogólną kondycję naczyń krwionośnych, co ma znaczenie również dla mikrokrążenia w oku.
-
Witamina C i E – działają antyoksydacyjnie, neutralizując wolne rodniki i spowalniając procesy starzenia się tkanek oka.
-
Błonnik i minerały (takie jak potas) – wspomagają ogólny metabolizm i zdrowie organizmu, pośrednio wpływając również na zdrowie narządu wzroku.
Warto jednak zauważyć, że spożywanie marchewek w nadmiarze nie spowoduje nadzwyczajnych zdolności widzenia w nocy. Organizm przekształca tylko tyle beta-karotenu, ile jest mu faktycznie potrzebne. Pozostała część nie wpływa na poprawę wzroku, a nadmierne spożycie może prowadzić do pomarańczowego zabarwienia skóry (karotenodermii), co choć niegroźne, jest efektem przesadzonej wiary w cudowne działanie tego warzywa.
Czy jedzenie marchewek poprawia widzenie w ciemności według nauki?
Kiedy stawiamy pytanie czy jedzenie marchewek poprawia widzenie w ciemności, musimy sięgnąć do naukowych źródeł i badań nad fizjologią widzenia. Kluczowym elementem tego zagadnienia jest witamina A, którą organizm pozyskuje m.in. z beta-karotenu zawartego w marchwi. Rzeczywiście – niedobory witaminy A mogą prowadzić do tzw. kurzej ślepoty (nyktalopii), czyli trudności z widzeniem w słabym oświetleniu. W tym sensie spożywanie produktów bogatych w beta-karoten może przeciwdziałać zaburzeniom widzenia w ciemności u osób cierpiących na niedobory tej witaminy.
Jednakże w przypadku osoby zdrowej, której dieta jest zrównoważona i nie występuje w niej deficyt witaminy A, dodatkowe porcje marchwi nie sprawią, że zacznie widzieć lepiej po zmroku. Oznacza to, że na pytanie czy jedzenie marchewek poprawia widzenie w ciemności – odpowiedź brzmi: tylko w kontekście niedoboru witaminy A, a nie jako sposób na „ulepszenie” naturalnych zdolności wzrokowych. To fundamentalna różnica pomiędzy działaniem wspomagającym zdrowie a mitem o nadludzkich zdolnościach nocnego widzenia.
W badaniach okulistycznych nie stwierdzono jednoznacznego wpływu spożycia marchwi na poprawę ostrości widzenia czy zakres widzenia w ciemności u osób dobrze odżywionych. Istotna jest całościowa dieta, bogata w różnorodne antyoksydanty, cynk, kwasy omega-3 i inne substancje, które mają realne znaczenie dla zdrowia oka. Marchew jest jednym z elementów tej układanki – wartościowym, ale nie cudownym.
Fakty i mity o marchewkach a zdrowiu oczu – co warto wiedzieć?
W przestrzeni publicznej narosło wiele uproszczeń i błędnych przekonań na temat działania warzyw na nasz wzrok. Marchewki, jako symbol zdrowia oczu, zyskały reputację niemal magicznego środka. Czas oddzielić fakty od mitów:
-
Fakt: Marchew zawiera beta-karoten, który może zapobiec kurzej ślepocie wywołanej niedoborem witaminy A.
-
Mit: Jedzenie dużych ilości marchwi poprawi widzenie w ciemności u każdego – to nieprawda, jeśli organizm nie ma niedoborów.
-
Fakt: Luteina i zeaksantyna zawarte w marchwi wspierają zdrowie plamki żółtej.
-
Mit: Jedzenie marchwi działa jak naturalne „gogle noktowizyjne” – to mit wywodzący się z wojennej dezinformacji.
-
Fakt: Nadmierna konsumpcja beta-karotenu może powodować pomarańczowe zabarwienie skóry – jest to efekt niegroźny, lecz widoczny.
Podsumowując, czy jedzenie marchewek poprawia widzenie w ciemności? Tak, ale tylko w sytuacjach niedoborowych. Dla większości zdrowych osób spożywanie marchwi jest korzystne, ale nie zadziała jak cudowny lek na nocne niedowidzenie. Trzeba więc patrzeć na to warzywo z uznaniem – ale i z rozsądną dozą sceptycyzmu wobec przesadzonych twierdzeń. Zdrowie oczu wymaga kompleksowego podejścia, a nie jednego produktu – nawet tak zdrowego jak marchew.
Źródło:
https://jn.nutrition.org/article/S0022-3166%2823%2901818-7/fulltext
https://www.mdpi.com/2072-6643/13/9/3191
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002916523275620
