Wielu z nas słyszało przestrogi typu: „Nie siedź w przeciągu, bo się przeziębisz!”. Choć brzmią znajomo i są zakorzenione w kulturze wielu społeczeństw, pytanie pozostaje aktualne – czy naprawdę można się przeziębić od przeciągu? Bazując na dostępnych badaniach naukowych i opiniach ekspertów, spróbujemy oddzielić ludowe przekonania od rzeczywistości, jednocześnie wyjaśniając, jak działa nasz organizm w kontakcie z zimnym powietrzem.
Przeziębienie a temperatura – co naprawdę je wywołuje?
Czy zimna pogoda powoduje przeziębienie? Przeziębienie, choć powszechnie kojarzone z chłodem, nie jest bezpośrednim skutkiem zimnej pogody czy przeciągu. Główną przyczyną infekcji są wirusy, najczęściej rinowirusy, które przenoszą się drogą kropelkową lub przez kontakt z zainfekowanymi powierzchniami. To one odpowiadają za objawy takie jak katar, ból gardła, kaszel czy stan podgorączkowy.
Zimne powietrze ani przeciąg nie są zdolne do samodzielnego wywołania przeziębienia – nie są bowiem źródłem patogenów. Jednak warunki atmosferyczne mogą ułatwiać wirusom atakowanie organizmu. Przebywanie w zimnym otoczeniu, szczególnie w zamkniętych i niewietrzonych pomieszczeniach, sprzyja obniżeniu odporności miejscowej – zwłaszcza w błonie śluzowej nosa i gardła, gdzie dochodzi do pierwszego kontaktu z drobnoustrojami.
To właśnie w tych rejonach układu oddechowego, obniżenie temperatury prowadzi do osłabienia naturalnych mechanizmów obronnych. W efekcie, jeśli w tym samym czasie organizm zostanie wystawiony na kontakt z wirusem, prawdopodobieństwo zachorowania znacząco wzrasta.
Jak przeciąg wpływa na temperaturę nosa i podatność na infekcje?
Wpływ przeciągu na organizm człowieka nie jest bezpośrednio chorobotwórczy, ale może oddziaływać pośrednio, tworząc warunki sprzyjające infekcjom. Zimne, ruchome powietrze obniża temperaturę błon śluzowych, zwłaszcza w obrębie jamy nosowej. Jest to zjawisko dobrze udokumentowane naukowo, między innymi w badaniach prowadzonych przez Yale University.
W przypadku wdychania chłodnego powietrza, np. podczas przebywania w przeciągu, obserwuje się obniżenie temperatury śluzówki nosa, co może prowadzić do:
-
zmniejszenia aktywności pęcherzyków pozakomórkowych (EVs), które neutralizują wirusy,
-
spowolnienia działania rzęsek oczyszczających drogi oddechowe z patogenów,
-
ograniczenia ukrwienia błon śluzowych, co utrudnia reakcję immunologiczną,
-
stworzenia bardziej korzystnych warunków dla replikacji wirusów (szczególnie rinowirusów, które najlepiej namnażają się w ok. 33°C).
Wszystko to sprawia, że chociaż przeciąg nie jest źródłem infekcji, może zwiększyć ryzyko zachorowania, jeżeli w otoczeniu znajdują się aktywne cząsteczki wirusa. To właśnie ta zależność bywa błędnie interpretowana jako „przeziębienie od przewiania”.
Zimne powietrze a układ odpornościowy – biologiczne mechanizmy ryzyka
Jednym z kluczowych aspektów w analizie wpływu zimnego powietrza na zdrowie jest jego oddziaływanie na nasz układ odpornościowy. Choć temperatura sama w sobie nie wywołuje infekcji, to może modulować odpowiedź immunologiczną organizmu, czyniąc nas bardziej podatnymi na działanie wirusów. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy zimne powietrze wdychane jest przez nos i górne drogi oddechowe, co ma miejsce m.in. podczas przebywania w przeciągu.
Badania przeprowadzone przez Harvard Medical School w 2022 roku dowodzą, że obniżenie temperatury w jamie nosowej może zahamować wydzielanie kluczowych związków obronnych, takich jak pęcherzyki pozakomórkowe (EVs), które neutralizują wirusy na poziomie lokalnym. Gdy śluzówka nosa jest zimna i niedostatecznie ukrwiona, zdolność organizmu do zwalczania drobnoustrojów zostaje osłabiona. To z kolei oznacza, że w razie kontaktu z wirusem – np. rinowirusem – szanse jego namnażania się są wyraźnie większe.
Dodatkowo, w chłodnych warunkach dochodzi do wysuszenia błon śluzowych, co eliminuje naturalną barierę wilgotności, która zwykle chroni nas przed infekcjami. Przez to nawet krótkotrwała ekspozycja na zimne powietrze – szczególnie jeśli ma ono formę silnego przeciągu – może zwiększyć ryzyko zachorowania, choć tylko wtedy, gdy w otoczeniu obecne są patogeny.
Najczęstsze mity o przeziębieniu i przeciągach – co mówią badania?
Wielopokoleniowe przekonania dotyczące wpływu zimna i przeciągów na zdrowie doprowadziły do powstania szeregu mitów, które funkcjonują w codziennym języku. Naukowe badania ostatnich dekad rzucają na te przekonania zupełnie nowe światło, oddzielając fakty od powtarzanych przez lata uproszczeń.
Oto najczęściej spotykane mity i ich konfrontacja z rzeczywistością:
-
Mit: Przeciąg sam w sobie powoduje przeziębienie.
W rzeczywistości, przeziębienie wywoływane jest przez wirusy, a nie przez sam kontakt z zimnym powietrzem. Bez obecności patogenu nie dojdzie do infekcji. -
Fakt: Przeciąg może zwiększyć ryzyko zachorowania w obecności wirusów.
Zimne powietrze obniża temperaturę błon śluzowych, co zmniejsza skuteczność odpowiedzi immunologicznej, ułatwiając wirusom namnażanie. -
Mit: Katar wywołany zimnym powietrzem to zawsze przeziębienie.
Takie objawy mogą być skutkiem tzw. nieżytu nosa wywołanego zimnem (cold-induced rhinitis), który nie jest infekcją wirusową. -
Fakt: Dłuższe przebywanie w zimnym otoczeniu podnosi ryzyko infekcji.
Wydłużona ekspozycja na niskie temperatury potęguje efekt obniżonej odporności i zwiększa szansę na zachorowanie przy kontakcie z wirusem.
Wnioski z najnowszych badań jasno pokazują, że choć nie można złapać przeziębienia wyłącznie od przeciągu, to jednak warunki, które on stwarza – chłód, wysuszenie śluzówek, osłabiona odporność – są biologicznie uzasadnionym czynnikiem ryzyka w kontekście infekcji wirusowych. To tłumaczy, dlaczego wiele osób mylnie łączy jedno z drugim.
Źródło:
https://news.yale.edu/2015/01/05/cold-virus-replicates-better-cooler-temperatures
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/common-cold
https://wexnermedical.osu.edu/our-stories/is-the-cold-weather-causing-your-runny-nose
https://www.bupa.co.uk/newsroom/ourviews/cold-weather-illness
