Od wieków w polskiej kulturze utrzymuje się przekonanie, że przeciąg jest bezpośrednią przyczyną chorób, a szczególnie przeziębienia. Niejedna babcia ostrzegała wnuka przed otwieraniem okien, bo „złapie katar od przeciągu”. Współczesna wiedza medyczna pozwala jednak spojrzeć na ten temat z większym dystansem. Warto przyjrzeć się bliżej, skąd wziął się ten mit, czym faktycznie jest przeciąg i jaki ma wpływ na organizm człowieka. Analiza faktów i mitów dotyczących przeziębienia oraz środowiska, w którym przebywamy, pokazuje, że przyczyny infekcji są znacznie bardziej złożone, niż mogłoby się wydawać.
Czym właściwie jest przeciąg i jak działa na organizm
Przeciąg to nic innego jak ruch powietrza spowodowany różnicą ciśnień między dwoma otworami wentylacyjnymi – najczęściej oknami lub drzwiami. Zjawisko to powoduje przepływ chłodniejszego lub cieplejszego powietrza, który odczuwamy na skórze jako nagły powiew. Organizm reaguje na taki impuls w różny sposób: mięśnie mogą się automatycznie napinać, szczególnie w okolicach karku, co prowadzi do uczucia sztywności. Dochodzi także do szybkiego obniżenia temperatury powierzchni skóry, a w skrajnych przypadkach – do miejscowego wychłodzenia mięśni i nerwów.
Nie oznacza to jednak, że przeziębienie od przeciągu jest możliwe w sensie dosłownym. Układ odpornościowy nie zostaje osłabiony jedynie dlatego, że chwilowo poczuliśmy chłód. Warto natomiast pamiętać, że przeciąg może prowadzić do dyskomfortu fizycznego, a nawet sprzyjać pewnym dolegliwościom, takim jak:
-
napięcie mięśni karku i barków,
-
bóle głowy związane z reakcją układu nerwowego na nagły chłód,
-
podrażnienie błon śluzowych nosa i gardła, gdy powietrze jest zbyt suche lub zbyt zimne.
To właśnie te objawy bywają błędnie utożsamiane z początkiem przeziębienia. W rzeczywistości wirusy odpowiedzialne za infekcje górnych dróg oddechowych nie mają nic wspólnego z samym ruchem powietrza, a raczej z kontaktem z osobą zakażoną lub przebywaniem w środowisku sprzyjającym ich namnażaniu.
Skąd wziął się mit o przeziębieniu od przeciągu
Geneza przekonania, że przeciąg powoduje przeziębienie, sięga czasów, gdy wiedza o wirusach i mechanizmach infekcji była znikoma. Ludzie obserwowali, że po przebywaniu w zimnym, przewiewnym pomieszczeniu częściej pojawiały się u nich objawy chorobowe. Zjawisko to tłumaczono w prosty sposób – przeciąg miał być bezpośrednią przyczyną choroby.
Na utrwalenie mitu miały wpływ czynniki kulturowe i społeczne. W wielu domach unikało się otwierania okien zimą, a osoby, które się na to odważyły, narażały się na krytykę otoczenia. Do dziś w niektórych regionach Polski przeciąg jest postrzegany niemal jak realne zagrożenie dla zdrowia.
Warto jednak pamiętać, że przeziębienie jest wywoływane przez wirusy, przede wszystkim rhinowirusy i koronawirusy, które przenoszą się drogą kropelkową. Chłód czy powiew powietrza nie stanowią źródła tych patogenów. Mogą natomiast stworzyć warunki sprzyjające – na przykład ochłodzenie błon śluzowych sprawia, że stają się one mniej odporne na atak wirusów. To właśnie ten subtelny mechanizm mógł dać początek przekonaniu, że sam przeciąg prowadzi do choroby.
Fakty naukowe dotyczące przeziębienia i jego prawdziwych przyczyn
Przeziębienie to jedna z najczęściej występujących infekcji górnych dróg oddechowych, której bezpośrednią przyczyną są wirusy. Najczęściej odpowiedzialne za chorobę są rhinowirusy, ale również inne patogeny, jak adenowirusy czy koronawirusy sezonowe. Kluczowym faktem jest to, że wirusy te rozprzestrzeniają się przede wszystkim drogą kropelkową – podczas kaszlu, kichania, a także poprzez dotykanie wspólnych przedmiotów, jak klamki, telefony czy poręcze. Sam przeciąg nie jest w stanie wywołać infekcji, bo nie zawiera wirusów. Może jednak działać pośrednio.
Badania wykazały, że wychłodzenie błon śluzowych nosa i gardła sprawia, że lokalny układ odpornościowy staje się mniej aktywny. Oznacza to, że gdy do organizmu dostaną się wirusy, mają większą szansę na namnażanie się i wywołanie infekcji. To tłumaczy, dlaczego przeziębienia częściej pojawiają się jesienią i zimą – w sezonie, kiedy przebywamy w pomieszczeniach o niskiej wilgotności, często w obecności wielu osób i w warunkach ograniczonej wentylacji.
Warto dodać, że istnieją również czynniki zwiększające podatność na przeziębienie, niezależnie od temperatury powietrza czy obecności przeciągu:
-
obniżona odporność spowodowana stresem, niewyspaniem lub niedoborem witamin,
-
długotrwałe przebywanie w zamkniętych, zatłoczonych pomieszczeniach,
-
kontakt z osobami chorymi w pracy, szkole czy transporcie publicznym,
-
brak higieny rąk i częste dotykanie twarzy.
Dlatego fakty pokazują jednoznacznie: przeziębienie nie bierze się z przeciągu, lecz z kontaktu z wirusami, które atakują organizm wtedy, gdy jego system obronny jest osłabiony lub narażony na dodatkowe obciążenia środowiskowe.
Jak chronić zdrowie w warunkach narażenia na przeciąg
Choć sam przeciąg nie jest bezpośrednim sprawcą przeziębienia, może sprzyjać powstawaniu warunków, w których łatwiej o infekcję. Dlatego warto wdrożyć praktyczne zasady chroniące zdrowie:
-
utrzymywać odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach – zbyt suche powietrze podrażnia błony śluzowe, czyniąc je bardziej podatnymi na wirusy,
-
unikać nagłych i silnych różnic temperatur, szczególnie jeśli jesteśmy spoceni lub przemęczeni,
-
dbać o odpowiedni ubiór – cienka warstwa odzieży ochronnej, np. szalik czy lekka bluza, może zmniejszyć dyskomfort związany z przewiewem,
-
regularnie wietrzyć pomieszczenia, ale krótko i intensywnie, aby wymienić powietrze, zamiast narażać się na ciągły ruch chłodnego strumienia,
-
wzmacniać odporność poprzez zbilansowaną dietę, aktywność fizyczną i odpowiednią ilość snu.
Świadomość, że przeziębienie nie wynika z samego przeciągu, pozwala zmienić codzienne nawyki i podejść do tematu bardziej racjonalnie. Ruch powietrza w pomieszczeniach jest naturalny i potrzebny dla zdrowia – zapewnia dostęp tlenu, zmniejsza stężenie zanieczyszczeń i poprawia komfort oddychania. Odpowiednia profilaktyka i dbałość o warunki środowiskowe sprawiają, że przeciąg przestaje być powodem do strachu, a staje się elementem zdrowego stylu życia.
Źródło:
https://news.yale.edu/2015/01/05/cold-virus-replicates-better-cooler-temperatures
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/common-cold
https://wexnermedical.osu.edu/our-stories/is-the-cold-weather-causing-your-runny-nose
https://www.bupa.co.uk/newsroom/ourviews/cold-weather-illness
